1. Wstęp czyli bliżej świata pszczół

Pszczoła miodna (Apis mellifera) jest gatunkiem należącym do:

• typu: stawonogi (Anthropoda)
• gromady: owady (Insekta)
• rzędu: błonkówki (Hymenoptera)
• rodziny: pszczołowate (Apidae)
• rodzaju: pszczoła (Apis), który jest reprezentowany przez 7 gatunków - pszczoła miodna, pszczoła wschodnia, pszczoła czerwona, pszczoła olbrzymia, pszczoła skalista, pszczoła karłowata i pszczoła buszu.

Szacuje się, że na Ziemi żyje około 230 tys. gatunków pszczół. Występują one we wszystkich strefach geograficznych, a największe zagęszczenie jest w ciepłych i suchych rejonach strefy umiarkowanej.

Pszczoła miodna intrygowała ludzi już w starożytności. Najstarsze wiadomości o chowie pszczół pochodzą sprzed 3 tysięcy lat. Pszczołę ceniono za wyjątkową pracowitość, za dostarczanie miodu, wosku i kitu pszczelego. Miód stanowił słodkie uzupełnienie diety oraz jako pokarm ofiarny składany bogom. Wosk służył do mumifikacji, wykorzystywany był również do celów magicznych, zaś kit pszczeli w lecznictwie. Ponadto miód i wosk stanowiły część daniny rolników, a artykuły te uważano za bardzo cenne.

Pierwsze wzmianki o polskim pszczelarstwie dał podróżnik Ibrahim ibn Jakub w 965 roku, zaś ze źródeł archeologicznych wiadomo, że polskie bartnictwo znane było już 2017 lat temu (Mazak 1975). Ówcześni ludzie szanowali pszczoły, doceniali ich pracowitość i wspaniałą organizację życia społecznego oraz wartość pozyskiwanych produktów. Dzisiaj ludzie pszczołę kojarzą głównie z miodem, zapominając często o nieocenionej roli jaką spełnia ona w kształtowaniu środowiska naturalnego.

2. Efekty działalności pszczół

A. Produkty pszczele

Rewolucja techniczna i stworzenie intensywnego rolnictwa wydatnie zwiększyły znaczenie hodowli pszczół, ukazując zupełnie nowy aspekt pszczelarstwa. Dzieje się tak dlatego, że produkty pszczele, dzięki zawartości wszystkich składników niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego: białek, aminokwasów, ant ybiotyków, witamin oraz aktywnych biologicznie makro- i mikroelementów, mogą znakomicie wzbogacić naszą często zbyt ubogą i jednolitą dietę, podnosić sprawność i odporność organizmu. Pona dto produkty pszczele mają swoje stałe miejsce w przemyśle spoży wczym, chemicznym, kosmetycznym, a także w medycznym.

Miód

Surowcami służącymi pszczołom do wytworzenia miodu są nektar i spadź. Źródłem nektaru są nektarniki znajdujące się najczęściej w koronach kwiatów. Pszczoły zbierając nektar z poszczególnych gatunków kwitnących roślin, np. z rzepaku, akacji, lipy czy gryki dostarczają nam miód nektarowy, zwany też odmianowym (miód rzepakowy, akacjowy, lipowy). Natomiast miód spadziowy jest pochodną rosy miodowej, która jest wydzieliną mszyc, czerwców i miodówek, występujących u nas na takich gatunkach drzew jak: jodła, świerk, modrzew, klon, lipa.

Miód jest produktem, który zawiera wszystkie składniki niezbędne do prawidłowego przebiegu przemiany materii w organizmie człowieka, a mianowicie: węglowodany, kwasy organiczne, enzymy, aminokwasy, biopierwiastki i witaminy. Związki te działając pojedynczo lub kompleksowo decydują o wielokierunkowym działaniu miodu: antybiotycznym, przeciwzapalnym, regenerującym, rozkurczowym i przeciwbólowym.

Świeże miody posiadają konsystencję bardzo gęstej i lepkiej cieczy, barwy od jasnożółtej do żółtobrunatnej, o aromatycznym zapachu i słodkim smaku. Z upływem czasu miody krystalizują: wolno - miody bogate we fruktozę np. miód akacjowy lub szybko - miody bogate w glukozę np. miód rzepakowy.

Najbardziej popularnym - uznawanym za najlepszy - sposobem spo-żywania miodu jest rozpuszczenie go w szklance ciepłej (uprzednio przegotowanej) wody i wypicie na godzinę przed jedzeniem. Zaleca się też spożywać miód z lekko ciepłym mlekiem, w herbacie z cytryną albo sokami. Wybór sposobu zależy od konsumenta. Wiedząc, że miód jest źródłem zdrowia, siły i energii warto więc częściej sięgać po niego i nie tylko wtedy, gdy nam coś dolega, ale również wtedy, gdy jesteśmy zdrowi.

Pyłek kwiatowy

Pyłek kwiatowy - to męskie komórki rozrodcze wytwarzane przez kwiaty roślin, a zbierane przez pszczoły i częściowo przez nie przetwarzane. Pszczoły zbierając pyłek formują  z niego kulkę - obnóże, które magazynują w komórkach plastra pszczelego. Pyłek to podstawowe pożywienie rodziny pszczelej jako rezerwuar białka, tłuszczów i witamin.

Skład chemiczny pyłku jest różnorodny i bogaty w składniki odżywcze. Dotychczas w ziarnach pyłku stwierdzono ponad 200 substancji, z których zasadnicze związki to: białka (w białkach tych jest aż 25 aminokwasów), węglowodany (występują w postaci cukrów prostych, czyli są łatwo przyswajalnym źródłem energetycznym), tłuszcze, witaminy (pyłek to prawdziwy koncentrat witamin), bi opierwiastki (stwierdzono obecność ok. 40 biopierwiastków), związki biologicznie czynne. Bogaty skład chemiczny pyłku stwarza możliwość pełnego wykorzystania przez nasz organizm jego wielu cennych właściwości.

Na podstawie udokumentowanych badań stwierdzono, że pyłek ma silne działanie pobudzające metabolizm i układ immunologiczny oraz działanie przeciwbakteryjne, regenerujące i cytostatyczne.

Należy podkreślić, iż w Polsce wykorzystanie pyłku jako leku w ostatnich latach upowszechniło się. Na półkach sklepowych można znaleźć wiele preparatów z pyłkiem kwiatowym. Produkowane są gotowe preparaty farmaceutyczne i w różnych formach - uwzględniających najlepszą trwałość i najwygodniejszy sposób stosowania.Niewątpliwie jest to akcent pozytywny zarówno dla konsumentów jak i dla producentów - pszczelarzy, którzy poprzez dostarczanie pyłku kwiatowego na rynek mogą, choć w niewielkim stopniu, podnieść rentowność swoich pasiek.

Propolis (kit pszczeli)

Propolis (kit pszczeli) - jest produktem powstałym z żywicznych, balsamicznych i woskowych substancji wydzielanych przez pączki drzew, zebranych przez pszczoły i częściowo przez nie przetworzonych.Propolis to lepka substancja o barwie brunatnej, zielonkawej, pomarańczowej - w zależności od rodzaju rośliny.

Propolis jest materiałem budulcowym i służy między innymi do zaklejania szczelin w ulu, powlekania jego ścian, zwężania otworu wylotowego w czasie chłodów, polerowania i dezynfekcji komórek w plastrach, a także zabezpiecza wnętrze ula przed rozwojem drobnoustrojów. Jednak najważniejszą jego cechą są antybakteryjne wła-ściwości, które zapobiegają różnym infekcjom w obrębie ula oraz osłaniają pszczelą społeczność przed zakażeniami.

Aktywność biologiczna propolisu zależy od jego składu chemicznego. Dotychczas stwierdzono w nim ok. 300 różnych związków chemicznych, z których każdy cechują inne właściwości i działanie.Propolis, w przeciwieństwie do miodu czy pyłku, nie posiada właściwości odżywczej, natomiast posiada bardzo silne i różnokierunkowe działanie biotyczne. Najsilniej zaznacza się działanie przeciw bakteryjne, regenerujące i pobudzające metabolizm. Te właściwości propolisu znalazły potwierdzenie w klinicznych obserwacjach wielu schorzeń. Ze względu na różnokierunkowe działanie propolisu jest on wykorzystywany w różnych postaciach: maści, wyciągu czy mączki propolisowej.

Mleczko pszczele

Mleczko pszczele jest produkowane przez gruczoły gardzielowe młodych pszczół robotnic. Przeznaczone jest do karmienia larw pszczół i trutni przez pierwsze 3 dni ich życia. Ma postać gęstej pół-przeźroczystej papki, o barwie od perłowobiałej do żółtej oraz lekko kwaśnym smaku. Skład chemiczny mleczka pszczelego jest złożony, obejmuje ponad 120 związków chemicznych i biopierwiastków.

Do znanych właściwości tego cennego produktu pszczelego należy między innymi dostarczanie organizmowi elementów brakujących do normalnego funkcjonowania oraz posiadanie silnych wł a-ściwości antybiotycznych. Zatem mleczko pszczele powinni zażywać także ludzie zdrowi w celu uzyskania większej sprawności fizycznej i intelektualnej, zwiększenia odporności na różne infekcje oraz w celu dostarczenia organizmowi związków brakujących w codziennym pożywieniu.

Jad pszczeli

Jad pszczeli wytwarzają pszczoły robotnice i matki w grucz o-łach jadowych. Służy on do walki z wrogami pszczół. Broniąc siebie i gniazda pszczoły wydzielają go poprzez żądło, które zapuszczają w ciele wroga. Jad jest bezbarwną cieczą, o przyjemnym miodowym aromacie oraz gorzkim i ostrym smaku. Stanowi mieszaninę różnych związków chemicznych, głównie białek. Liofilizowany służy jako lek. Posiada właściwości bakteriobójcze, antybiotyczne i alergiczne.

Wosk

Wosk jest wydzieliną gruczołów woskowych pszczół tzw. woszczarek. Podstawowym surowcem, z którego pszczoła wytwarza wosk są węglowodany. Wosk służy pszczołom do budowy plastrów potrzebnych do wychowu pszczół, magazynowania miodu i pyłku oraz do zasklepiania komórek plastra wypełnionych miodem. Stanowi on mieszaninę kwasów, estrów i wę-glowodanów z zawartością substancji zapachowych oraz żółtego barwnika.

Wosk, poza pszczelarstwem, znalazł zastosowanie w ok. 50 różnych gałęziach przemysłu - elektrotechnika, drukarstwo, farbiarstwo, tkactwo, przemysł farmaceutyczny i inne.

---

Opracowanie: Lucyna Palicka, Anna Giera

Wydawca: WODR w Poznaniu

Nakład: 8000 szt.

Pełna wersja dostępna w zakładce do pobrania